هوش مصنوعی در صنعت بهداشت و درمان، فرصت ها و چالش ها

حتماً این جمله را شنیده‌­اید که هوش مصنوعی در حال درنوردیدن جهان است! امروزه شاهد پیوند بسیاری حوزه‌ها با هوش مصنوعی هستیم. صنعت بهداشت و درمان نیز از این غافله جا نمانده است! اگر کنجکاوید که قبل از شناخت کاربردهای این تکنولوژی در حیطه پزشکی و درمان، به صورت عمیق تری با آن آشنا شوید پیشنهاد می کنم به این مطلب سر بزنید!

هیچ انسانی از درگیری با بیماری­‌های متنوع سبک و سنگین در طی عمر خود فراغت ندارد. روزانه میلیون­‌ها انسان زمان و هزینه زیادی را صرف برطرف کردن مشکلات سلامتی خود می­‌کنند. زندگی مدرن، بیماری­‌های فراوانی همراه با خود آورده است. به طور کلی اگرچه می‌­توان گفت که در نسبت صد سال گذشته وضعیت بهداشت بهتر شده اما باید گفت که بیماری­‌هایی که در اثر عوامل زمینه‌­ای مانند افزایش وزن، مصرف فست­‌فود­ها، مصرف سیگار، کم تحرکی، افسردگی و… ایجاد شده­‌اند تا حدی محصول جهان مدرن هستند. علم پزشکی نیز به همین ترتیب خود را مسئول پاسخ به افزایش کیفیت زندگی روزمره انسان­‌ها می‌­داند و به طور روزافزون در پی کشف راه حل‌های جدید برای مواجهه با بیماری های جدید و قدیمی است.

با پیشرفت‌های روزافزون تکنولوژی، هوش مصنوعی (AI) به یکی از ارکان کلیدی تغییر و تحول در صنایع مختلف تبدیل شده است. یکی از بخش‌هایی که به سرعت در حال بهره‌گیری از هوش مصنوعی است، حوزه‌ ‌پزشکی و پرستاری است. فناوری هوش مصنوعی در یک کلام و بیان ساده، استاد دریافت بینهایت متغیر و پاسخ دقیق دانه به دانه است! بیایید این پاسخ را عمیق تر بررسی کنیم. در حقیقت فرض کنید که یک مدل هوش مصنوعی با شناخت ویژگی­های سلول­های سرطانی در بافت روده، می‌­تواند از این به بعد با دیدن تصاویر یک بیمار، سرطان را تشخیص دهد! این تقریباً شبیه همان کاری است که یک پزشک با سال‌­ها تحصیل و مطالعه و تجربه متوجه آن می‌­شود! در حقیقت این تکنولوژی در عین پیچیدگی، از یک منطق ساده پیروی می­‌کند. یادگیری و بازخورد!

این ابزار طبیعتاً می­‌تواند کاربردهای بسیاری در حیطه علم پزشکی داشته باشد که در اینجا برخی از آن‌­ها را بررسی می­‌کنیم. البته باید در نظر گرفت که ورود این سبک از فناوری‌­ها به هر حوزه‌­ای جایگزین دانش و شناخت انسانی نخواهد شد!

کاربردهای هوش مصنوعی در پزشکی و پرستاری

۱. تشخیص و پیش‌بینی بیماری‌ها

یکی از مهم‌ترین کاربردهای هوش مصنوعی در پزشکی همانطور که شرح آن رفت، قابلیت تشخیص دقیق و سریع بیماری‌ها است. با استفاده از الگوریتم‌های یادگیری عمیق (Deep Learning)، هوش مصنوعی می‌تواند تصاویر پزشکی مانند عکس‌های رادیولوژی، سی‌تی‌اسکن و ام‌آر‌آی را تحلیل کرده و علائم بیماری‌ها را با دقت بالا شناسایی کند.

۲. شخصی‌سازی درمان‌ها

همه ما تجربه داریم که زمانی که یک پزشک با دقت زیادی به حرف­‌های حاشیه‌­ای ما توجه کند و یک راهکار متناسب با سبک زندگی فردی ما می‌­دهد لذت می­‌بریم و فکر می‌­کنیم تجربه درمان بهتری داریم! حتی زمانی که پزشک ما را با اسم کوچک صدا می­‌زند احساس بهتری خواهیم داشت!

یا در صورت شک به بروز علائم یک بیماری در خودمان به سراغ سایت­‌های مختلف می­‌رویم تا ببینیم درگیر چه چیزی شده­‌ایم! یا در سال­‌های اخیر از مشاوره­‌های پزشک‌­های آنلاین استفاده می‌­کنیم. حالا تصور کنید بیشتر این نیازها در یک چت­‌بات خلاصه شود تا بتواند دقیقاً به ما بگوید بیماری ما چیست؟ نتایج آزمایش یا عکس­‌های رادیولوژی ما را تحلیل کند! و در نهایت برخی از راهکارهای رایج را به ما معرفی کند! حتی می‌­تواند با تحلیل داده‌های ژنتیکی و پیشینه پزشکی و سبک زندگی بیمار، به پزشکان کمک کنند تا درمان‌های مناسبی را برای هر فرد به طور خاص توصیه کنند. تصور کنید برای هر بیمار یک روش درمانی خاص و یک پزشک اختصاصی وجود دارد! همانطور که برای هر شخص یک صفحه اینستاگرام وجود دارد، این امکان وجود دارد که تا سالیان آتی، یک پزشک مجازی هم در اختیار ما و سلامت ما باشد!

۳. نظارت بر بیماران و مراقبت‌های پرستاری از راه دور

یکی دیگر از کاربردهای هوش مصنوعی در حوزه بهداشت و درمان، امکان نظارت بر وضعیت سلامت بیماران از راه دور است. از طریق سیستم‌های هوشمند و دستگاه‌های پوشیدنی، داده‌های حیاتی بیماران مانند ضربان قلب، فشار خون و سطح اکسیژن خون به طور مداوم جمع‌آوری و تحلیل می‌شود. در صورت بروز هر گونه ناهنجاری، سیستم هوش مصنوعی بلافاصله به پرستاران و پزشکان هشدار می‌دهد تا اقدامات لازم صورت گیرد. این تکنولوژی به خصوص برای بیماران مزمن، سالمندان یا افراد تنها، یا کسانی که در مناطق دورافتاده زندگی می‌کنند، بسیار مفید است. در کشور ما که بسیاری از امکانات و دسترسی‌های پزشکی و بهداشتی به طور ناعادلانه توزیع شده است، وجود چنین تکنولوژی‌هایی بسیار مفید خواهد بود.

۴.کمک به جراحی‌های روباتیک

فارغ از مسائلی که مطرح شد، هوش مصنوعی به طور بالقوه دارای امکان­‌های زیادی است. در جراحی‌های روباتیک، سیستم‌های هوش مصنوعی با استفاده از الگوریتم‌های پیشرفته، به جراحان کمک می‌کنند تا جراحی‌های دقیق‌تری انجام دهند. روبات‌های جراح مجهز به هوش مصنوعی، قادر به انجام حرکات دقیق و کنترل شده هستند که این امر خطرات جراحی را کاهش داده و زمان بهبود بیماران را نیز کوتاه‌تر می‌کند.

در ادامه به معرفی برخی از ابزارها و پلتفرم‌های هوش مصنوعی در حوزه پزشکی و درمانی می‌­پردازیم!

IBM Watson Health

یکی از شناخته‌شده‌ترین پلتفرم‌های هوش مصنوعی در حوزه‌ی پزشکی IBM Watson Health  است. این پلتفرم با تحلیل داده‌های پزشکی و علمی به پزشکان کمک می‌کند تا تصمیمات درمانی دقیق‌تری بگیرند. قادر است به سرعت حجم عظیمی از داده‌های پزشکی را پردازش کرده و پیشنهادهایی بر اساس تحقیقات روز و داده‌های بیمار ارائه دهد. این تکنولوژی می‌­تواند به پزشکان و به خصوص پزشکان آنلاین کمک کند تا بتوانند قدرت تشخیص خود را تا ده‌­ها برابر افزایش داده و در عین حال بتوانند تعداد بیشتری بیمار را ویزیت کنند. البته مشکل اصلی در اینجاست که بسیاری از این پلتفرم­‌ها بر روی زبان فارسی کارایی نداشته، اما تبدیل اطلاعات زبان فارسی به انگلیسی با هوش مصنوعی چندان هم پیچیده نبوده و یک مانع جدی نیست! حتی دریافت API چنین شرکت­‌هایی توسط استارتاپ­‌های ایرانی، می­‌تواند باعث بروز حجم عظیمی از خلاقیت و ثروت در حیطه سلامت کشور باشد. البته مشابه این ایده در یکی از سایت­‌های داخلی وجود دارد (pezeshk.ai) که متأسفانه هنوز کار نمی­‌کند و فعلاً به نظر می‌­رسد فقط نام دامنه را اشغال کرده­ است.

DeepMind Health

DeepMind، یکی از شرکت‌های زیرمجموعه‌ گوگل، پلتفرم‌هایی توسعه داده که به بیمارستان‌ها و مراکز بهداشتی کمک می‌کند تا با استفاده از یادگیری عمیق، داده‌های بیماران را تحلیل و مدیریت کنند. این پلتفرم‌ها در حال حاضر برای شناسایی زودهنگام بیماری‌های متعددی به خصوص مشکلات کلیوی استفاده می‌شود. این پلتفرم معتقد است با تحلیل اطلاعات افراد، می­‌تواند بروز بیماری را در افراد زودتر تشخیص دهد و از مرگ و آسیب­‌های جدی­‌تر جلوگیری نماید.

PathAI

PathAI  یکی دیگر از پلتفرم‌های هوش مصنوعی است که در حوزه‌ پاتولوژی و شناخت بافت‌­ها و سلول­‌های سرطانی فعالیت می‌کند. این پلتفرم به تحلیل بافت‌های بیمارستانی می‌پردازد و به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری در مورد سرطان و سایر بیماری‌ها داشته باشند. این تکنولوژی کمک شایانی به آزمایشگاه‌­ها و متخصصان می­‌کند تا تشخیص خود را با دقتی بیشتر انجام دهند.

PathAI  یکی دیگر از پلتفرم‌های هوش مصنوعی است که در حوزه‌ پاتولوژی و شناخت بافت‌­ها و سلول­‌های سرطانی فعالیت می‌کند. این پلتفرم به تحلیل بافت‌های بیمارستانی می‌پردازد و به پزشکان کمک می‌کند تا تشخیص دقیق‌تری در مورد سرطان و سایر بیماری‌ها داشته باشند. این تکنولوژی کمک شایانی به آزمایشگاه‌­ها و متخصصان می­‌کند تا تشخیص خود را با دقتی بیشتر انجام دهند.

دو پلتفرم  Heidi و Aidoc

این دو پلتفرم از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای کمک به درک بهتر شرایط بیمار می­‌کنند و سابقه و جزئيات را بررسی می­‌نمایند و به عبارت دیگر علاوه بر یک پزشک آنلاین، یک منشی پزشک آنلاین و هوشمند نیز هستند.

Sirona

سیرونا، دستیار بازبینی تصاویر رادیولوژی است که می‌­تواند در ابعاد متعددی آن را بررسی و تحلیل نماید و در یک پرونده منظم تحویل دهد. البته باید در نظر داشت که بسیاری از این پلتفرم‌­ها هنوز آمادگی کاملی در خصوص برطرف کردن مشکلات واقعی و جدی ندارند و صرفاً در مراحل اولیه هستند.

هر نوعی از تکنولوژی ظهور همراه با خود چالش‌­ها و فرصت­‌های بسیاری دارد. هوش مصنوعی در صنعت پزشکی نیز دارای معایب و مزایای خاص خود است که در ادامه به برخی از آن­ها می­‌پردازیم.

فرصت‌های هوش مصنوعی در حوزه پزشکی

هوش مصنوعی پتانسیل بزرگی برای بهبود کیفیت و کارایی خدمات بهداشتی دارد. کاهش خطاهای پزشکی یکی از اصلی­‌ترین کاربردهایی است که این تکنولوژی می‌­تواند در کشور ما داشته باشد. در حقیقت هوش مصنوعی یک دستیار علمی برای تمام تصمیمات پزشکی خواهد بود. ممکن است در آینده مشاغلی ایجاد شود که از طریق این سیستم­‌ها اطلاعات را خلاصه و به پزشک منتقل کند تا پزشک بتواند به سرعت و دقت تصمیمات نهایی را بگیرد. سرعت بخشیدن به تشخیص بیماری‌ها، کاهش هزینه‌ها و بهبود دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی از جمله فرصت‌های مهم این تکنولوژی است. تصور کنید زمانی که پزشک­‌های طرحی باید به دور افتاده­‌ترین مناطق کشور بروند و با ضعف دسترسی و امکانات مجبور به معالجه بیماران باشند. با گسترش این نوع از تکنولوژی‌­ها هم بیماران می‌­توانند در مناطق دور افتاده به بهترین پزشک ممکن دسترسی داشته باشند هم پزشکان مقیم این مناطق می­‌توانند بهترین تصمیمات را اتخاذ نمایند.

علاوه بر این، هوش مصنوعی می‌تواند فشار کاری پزشکان و پرستاران را کاهش دهد و به آن‌ها اجازه دهد تا زمان بیشتری برای تمرکز بر مراقبت‌های انسانی صرف کنند.

چالش‌های استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی

یکی از چالش‌های مهم در استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌های بیماران است. با توجه به اینکه داده‌های بهداشتی بسیار حساس هستند، هرگونه نفوذ یا نقص در سیستم‌های هوش مصنوعی می‌تواند عواقب جدی برای بیماران داشته باشد. علاوه بر این، یک نگرانی دیگر مربوط به جایگزینی نیروی انسانی با سیستم‌های هوش مصنوعی است. اگرچه هوش مصنوعی می‌تواند به پزشکان و پرستاران کمک کند، اما هیچ‌گاه نمی‌تواند جایگزین کامل تعامل انسانی در مراقبت‌های بهداشتی شود.

اگرچه هوش مصنوعی توانسته است در بسیاری از بخش‌های پزشکی به خوبی وارد شود، اما پذیرش گسترده‌ این فناوری همچنان با موانعی روبرو است. بسیاری از پزشکان و پرستاران ممکن است به دلیل ناآشنایی با تکنولوژی‌های جدید یا از دست رفتن منافع خود، نسبت به استفاده از هوش مصنوعی مقاومت کنند.

همچنین یکی از خطرات مهم استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، وابستگی بیش از حد به این فناوری است. اگرچه سیستم‌های هوش مصنوعی می‌توانند دقت و سرعت تشخیص را افزایش دهند، اما نباید از اهمیت تصمیم‌گیری‌های انسانی در فرآیندهای پزشکی غافل شد. پزشکان و متخصصان باید همچنان نقش کلیدی در ارزیابی نتایج و تصمیم‌گیری نهایی ایفا کنند. چراکه هرچند هوش مصنوعی می‌تواند به طور قابل توجهی دقت تشخیص و درمان را افزایش دهد، اما همچنان امکان بروز خطا در الگوریتم‌ها وجود دارد. حتی کوچک‌ترین خطا در مدل‌های هوش مصنوعی می‌تواند پیامدهای جدی برای بیماران داشته باشد. به همین دلیل، نظارت دقیق و به‌روزرسانی مداوم این سیستم‌ها ضروری است.

علاوه بر آن یکی از بزرگترین چالش‌ها در استفاده از هوش مصنوعی در پزشکی، مسائل اخلاقی و قانونی مرتبط با آن است. به عنوان مثال، چگونه باید مسئولیت خطاهای هوش مصنوعی در تشخیص یا درمان مشخص شود؟ آیا بیمار حق دارد از سیستم‌های هوش مصنوعی استفاده نکند؟ پاسخ به این سوالات نیازمند بررسی‌های عمیق‌تر و تدوین چارچوب‌های قانونی و ایجاد گفتمان هوش مصنوعی در سطح جامعه است.

نتیجه­‌گیری و جمع­‌بندی در خصوص استفاده از هوش مصنوعی در حوزه درمان و پزشکی

هوش مصنوعی توانسته است با ورود به حوزه پزشکی و پرستاری، تغییرات گسترده‌ای در ارائه خدمات درمانی و بهداشتی ایجاد کند. از تشخیص زودهنگام بیماری‌ها تا جراحی‌های دقیق‌تر و مراقبت‌های بهتر از بیماران، این تکنولوژی به سرعت در حال تبدیل شدن به یکی از ابزارهای ضروری در این حوزه است. با این حال، برای استفاده‌ی بهینه از هوش مصنوعی، نیاز به توجه به چالش‌ها و خطرات احتمالی آن وجود دارد. از سوی دیگر، پذیرش این فناوری توسط جامعه‌ پزشکی و ایجاد چارچوب‌های قانونی و اخلاقی مناسب می‌تواند راه را برای آینده‌ای روشن در حوزه‌ی پزشکی و پرستاری هموار کند.

تجربه نشان داده که کشور ما ایران برخلاف این تصور که در بسیاری از حوزه‌­ها با تاخیر بیشتر در موج تکنولوژی می­‌افتد، در حیطه سلامت و استفاده از ابزارهای به روز دنیا، بسیار پیشرو و مصرف‌­گرا عمل می­‌کند. در حقیقت می­‌توان گفت که اگرچه بسیاری از این کاربردها دور از دسترس و غیرواقعی به نظر می­‌رسند اما می­‌توان پیشبینی کرد که پزشکی ایران در افق ده ساله به پیوند عمیقی با فناوری هوش مصنوعی خواهد رسید.

در یک نگاه اولیه می‌­توان گفت که مسئله اصلی ضعف پیوند هوش مصنوعی و پزشکی در ایران نخواهد بود بلکه مسائلی مانند: پیچیده بودن ساختارهای قدرت در حوزه سلامت و بهداشت، عدم شفافیت عمومی در حیطه مسائل مالی حوزه سلامت، نظام آموزش پزشکی فرتوت و پرحاشیه، پرهزینه بودن استفاده از تکنولوژی­‌های به روز، در اولویت نبودن کیفیت زندگی بیماران، تضاد منافع میان ذی­نفعان حوزه سلامت، طبقاتی بودن کیفیت بهداشت در جامعه، قدیمی بودن تجهیزات و زیرساختارهای درمانی، خصوصی‌­سازی گسترده و نگاه به بیمار به عنوان منبع درآمد، عدم اعتماد بخش سنتی جامعه به استفاده از هوش مصنوعی برای مداوا، ضعف بودجه عمومی سلامت، کمرنگ شدن اخلاق پزشکی، ضعف زیرساخت‌­های تخصصی در حوزه هوش مصنوعی و… در نظام سیاستگذاری به واقع مسئله خواهند بود!